در مواقع قحطی، نیازمندانی که از فشار گرانی و کمیابی نیازهای زندگی به ستوه می‌آمدند و حیات خود را در معرض نابودی می‌دیدند، به ناچار فرزندان خود را می‌فروختند. کسانی‌که این کودکان را با قیمت ارزان می‌خریدند، آنها را به بردگی می‌گرفتند. پدران بیشتر از مادران حق فروش فرزندان خود را داشتند و از میان کودکان هم دختران و یتیمان بیشتر فروخته می‌شدند.

در هنگام ظهور اسلام نظام برده‌داری در بسیاری از کشورهای جهان و از جمله در شبه جزیره عربستان وجود داشت. داد و ستد بردگان یکی از سرمایه‌های مهم تجارت داخلی و خارجی کشورها به‌شمار می‌رفت.

اگر اسلام به یکباره این نظام را لغو می‌کرد، بسیاری از افراد جامعه بخش عظیمی از سرمایه و دارایی خود را از دست می‌دادند و این اقدام دست‌کم دو پیامد فاسد داشت: یکی این‌که جامعه اسلامی از لحاظ اقتصادی دچار بحران شدیدی می‌شد و دیگر این‌که رغبت مردم به پذیرش دین جدید به میزان چشمگیری کاهش پیدا می‌کرد؛ زیرا روی آوردن به آئین نو، مستلزم دست برداشتن از بخش بزرگی از ثروت شخصی بود که هر کسی توان تحمل آن را نداشت. این مقدمه‌ای بود برای رمان “ناتا”.

رمان “ناتا”که به قلم زهرا باقری به رشته تحریر درآمده، داستان زندگی دختری است که از دوران کودکی طعم تلخ بردگی و سپس کنیزی را تجربه می‌کند. زندگی برده گونه ناتا از قبل از ظهور اسلام آغاز و تا شهادت حضرت زهرا ادامه دارد. در واقع باقری با سوژه‌ای جذاب به بیان احوالات زنان قبل و بعد از اسلام می‌پردازد. از حقوق فردی و اجتماعی آنها گرفته تا جایگاه آنها در خانواده و جامعه.

نخستین و بزرگترین مزیت این اثر، سوژه بکر آن است، که در قامت رمان کمتر کسی به سراغ آن رفته است. رمان روان و منسجم باقری با کشمکش‌های اولیه خوبی آغاز می‌شود. به‌طوری ‌که داستان در صفحات ابتدایی آبستن حوادث متعددی است. او به خواننده این فرصت را می‌دهد تا در دالان‌های تاریخ اسلام قدم بزند‌.

آدوک، عموی پدر ناتا و مهم‌ترین شخصیت قبیله گفته بود: “ناتا هم‌نشین بزرگان می‌شود و ستاره‌ای دنباله‌دار را خواهد دید که او را به سعادت می‌رساند.”
این جمله تنها کورسوی امید ناتا در روزهای سخت و نامعلوم بردگی است.

داستان با دو زاویه دید متفاوت روایت می‌شود. نویسنده گاهی دوربین را به نا‌تا می‌دهد و گاهی به خوله، دختر صاحبخانه. خواننده به‌راحتی می‌تواند با این دو زاویه دید، اطلاعات خوبی را در زمینه زندگی کنیزان و غلامان در ۱۴۰۰ سال پیش به‌دست آورد.

نویسنده با خلق لحن‌های متفاوت، این امکان را به مخاطب می‌دهد تا از طریق لحن، به ویژگی شخصیت‌ها پی ببرد. زبان داستان زبانی است که گزاره‌ها و تجربیات زنانه نویسنده را بازتاب می‌دهد و در نهایت سبب می‌شود که ما شاهد یک رمان کاملا زنانه باشیم.
نثر ساده و البته نزدیک و مرتبط با آن دوران، رمان را خوشخوان کرده است. مضاف بر این، نویسنده از نقشه راه داستانش کاملا آگاه است‌. به‌همین خاطر شخصیت‌های حاضر در داستان، کارکرد و سرنوشت مشخصی دارند.
در این میان نویسنده حوادث مهم تاریخ اسلام را وارد داستان می‌کند. دعوت مخفیانه مردان مدینه، جنگ‌های مختلف، تاثیر آیات قرآن بر زندگی و منش مردم، هجرت پبامبر به مدینه، واقعه غدیر خم، وفات پیامبر و شهادت حضرت زهرا از مهم‌ترین آنهاست.
ما در رمان، تغییر نحوه برخورد جامعه‌ی مردان با زنان، به‌ویژه غلامان و کنیزان را با ظهور اسلام مشاهده می‌کنیم. به‌عبارتی رفتار شخص پیامبر و نزول آیات مرتبط با آئین برده‌داری سبب شد تا مردم از عقاید جاهلانه خود دست بکشند.
در پایان باید گفت، زهرا باقری توانسته با تلفیق مستندات تاریخی و عنصر خیال، تصویری رئالیستی از شهر و فضای مدینه ارائه دهد و به‌دور از هر‌گونه بیرون‌زدگی از اسلوب داستان، پیام خود را به مخاطب برساند.
این کتاب در ۲۵۴ صفحه از سوی انتشارات شهید کاظمی روانه بازار شده است.
(تهیه و تنظیم: رضا شعبانی)