به قلم زینب کثیری

واژه احسان از ریشه حُسن گرفته شده و حسن در لفظ به معنای زیبایی است و در مفهوم اخلاقی به معنای خوبی و نیکی. برداشتی که می‌توان داشت این است که برای توصیف زیبایی در قرآن از احسان استفاده شده و هر کجا که این زیبایی به انجام عملی ختم شود هم از همین واژه برای آن استفاده شده است. سؤالی که اینجا مطرح است این است که با دانستن این نکته، انجام چه کارهایی در دایره احسان قرار می‌گیرد؟
بهترین پاسخ را می‌توان در کتاب خدا، قرآن مبین، یافت. در قرآن، احسان در سه معنای کلی آمده است:
اول خوبی و نیکی به دیگران مانند پدر و مادر، اقوام و آشنایان، یتیمان و نیازمندان.دوم، انجام کار به حالت نیک و پسندیده، که در این مورد می‌توان گفت گاهی داشتن نیت خوب به تنهایی کافی نیست؛ بلکه باید نحوه انجام کار هم پسندیده باشد؛ مانند اینکه کمک به نیازمندی باعث کوچک‌شمردن او نشود یا فرد انجام‌دهنده دچار ریا، غرور یا گناه نگردد.سومین معنی هم که در راستای معانی دیگر است، شامل انجام هر عمل نیک و صالحی می‌شود.
آنچه در ادامه بررسی آیات مربوط به احسان حائز اهمیت است این است که ماجرا به توصیه خیر و خوبی به دیگران ختم نمی‌شود؛ بلکه در آیه ۸۹ سوره مبارکه نمل و آیات مشابه آمده است: مَنْ جَاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ خَيْرٌ مِنْهَا… بعنی کسانی که کارهای خیر و نیک بیاورند پاداشی بهتر از آن دارند… این آیه هیچ تبصره خاصی را بیان نمی‌کند که شامل سن و جنسیت و… باشد. هرچند با توجه به معنایی کلی که گذشت، عملی مورد نظر است که هم در نیت و هم نحوه انجام، پسندیدگی در آن رعایت شده باشد.
دایره گسترده احسان، به زندگی آدمی امید و نشاط می‌بخشد. اینکه بدانی هر کار خوبی هرچند کوچک فراموش نمی‌شود که هیچ، علاوه بر انسان‌سازی در دنیا، در آخرت نیز پاداشی بهتر را در پی دارد. جامعه‌ای را تصور کنید که افراد آن در انجام کارهای پسندیده، کمک به یکدیگر و دستگیری از نیازمندان از هم سبقت می‌گیرند؛ به راستی این جامعه تماشایی نمی‌شود؟… حتیٰ اگر خداوند مهربان وعده چند برابری پاداش برای کار خیر را به بندگان نداده بود، عقل انسان سلیم به سمت این رفتار ستایش‌شده اجتماعی حرکت می‌کرد.
چند سالی است که سنت پسندیده احسان و نیکوکاری هنگام نزدیک‌شدن به پایان سال و قبل از ورود به سال جدید بیشتر از قبل مورد توجه قرار می‌گیرد. بر کسی پوشیده نیست که نیکوکاری در قید زمان و مکان قرار ندارد؛ اما حتماً هنگامی که سایر مردم به سمت روزهای زیبای زنده‌شدن طبیعت در آغاز سال می‌روند، فراهم‌کردن امکاناتی برای نیازمندان، عمق این زیبایی چندین برابر خواهد کرد. انجام کار خیر و کمک به دیگران عملی چندبعدی است که چرخه‌ای سرشار از خوبی را ایجاد می‌کند.
در پایان، اشاره به روایتی از امام صادق علیه‌السلام خالی از لطف نیست: در جلد ۹۳ کتاب بحارالانوار، صفحه ۱۷۵، حدیث پنجم آمده است: اگر نیکویی هشتاد دست بگردد، همه آنها اجر می‌گیرند؛ بی‌آنکه از اجر صاحب احسان چیزی کم شود…